چین با تاریخی چند هزار ساله و فرهنگی غنی، نه‌تنها در هنر، معماری و فلسفه شهرت دارد، بلکه میراثی ارزشمند از بازی های سنتی چینی را نیز به نسل‌های امروز هدیه داده است. این بازی‌ها، که از نسل‌های دور به ما رسیده‌اند، ترکیبی از سرگرمی، مهارت‌آموزی و انتقال ارزش‌های فرهنگی‌اند. از رقابت‌های فکری و تخته‌ای گرفته تا بازی‌های حرکتی و گروهی، هرکدام بازتابی از شیوه زندگی، باورها و خلاقیت مردم این سرزمین پهناور هستند.
این بازی‌ها در گذشته بخشی جدایی‌ناپذیر از جشن‌ها، مراسم خانوادگی و دورهمی‌ها بوده‌اند. بزرگسالان و کودکان کنار هم ساعت‌ها وقت خود را صرف رقابت، یادگیری و لذت بردن از این سرگرمی‌ها می‌کردند. برخی از این بازی‌ها همچنان در کوچه‌ها، پارک‌ها و حتی پلتفرم‌های آنلاین محبوب هستند و به‌عنوان پلی میان گذشته و حال عمل می‌کنند. بازی های سنتی چینی می توانند وسیله ای جذاب برای یادگیری و آموزش زبان چینی باشند.
در ادامه، با معروف‌ترین و محبوب‌ترین بازی های سنتی کشور چین آشنا می‌شویم؛ از بازی‌های فکری چون گو و شطرنج چینی گرفته تا بازی‌های پرتحرک مثل جانزی و طناب‌بازی، که هر کدام داستانی خاص و فلسفه‌ای پشت خود دارند.
بازی ماهجونگ (Mahjong)
بازی ماهجونگ (Mahjong)
ماهجونگ، یکی از شناخته‌شده‌ترین بازی های چینی قدیمی، بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد و در سراسر چین و حتی کشورهای دیگر آسیایی محبوبیت بالایی دارد. این بازی با ۱۴۴ کاشی که دارای نمادها، اعداد و کاراکترهای چینی هستند انجام می‌شود. ریشه‌های ماهجونگ به دوران دودمان چینگ برمی‌گردد و گفته می‌شود که در ابتدا نوعی بازی درباری بوده که بعدها میان مردم عادی گسترش یافته است.
روش بازی ماهجونگ ترکیبی از شانس، استراتژی و حافظه است. بازیکنان باید با گرفتن و انداختن کاشی‌ها، ترکیب‌های خاصی بسازند که امتیاز بالاتری دارند. این بازی معمولاً با چهار نفر انجام می‌شود و قوانین آن در مناطق مختلف چین کمی متفاوت است.
از نظر فرهنگی، ماهجونگ نماد گردهم‌آیی و تعامل اجتماعی در چین است. در تعطیلات، جشن‌های سال نو و حتی کافه‌های سنتی، صدای برخورد کاشی‌ها به گوش می‌رسد. این بازی علاوه بر سرگرمی، به تقویت تمرکز، تحلیل موقعیت و پیش‌بینی حرکات حریف کمک می‌کند.
بازی چینی گو (Weiqi)
بازی چینی گو (Weiqi)
گو یا وی‌چی، یکی از کهن‌ترین بازی های سنتی کشور چین با بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت است. این بازی روی صفحه‌ای با ۱۹×۱۹ خط انجام می‌شود و بازیکنان با سنگ‌های سیاه و سفید تلاش می‌کنند بیشترین قلمرو ممکن را محاصره کنند. گفته می‌شود گو در ابتدا به‌عنوان ابزاری برای آموزش استراتژی به فرماندهان نظامی استفاده می‌شده است.
روش بازی ساده است اما عمق تاکتیکی بسیار بالایی دارد. هر حرکت می‌تواند نتیجه نهایی را دگرگون کند و به همین دلیل بازی گو را “بازی بی‌نهایت” می‌نامند. بازیکنان باید تعادلی میان حمله و دفاع برقرار کنند و در عین حال به تصویر کلی بازی توجه داشته باشند.
از دیدگاه فرهنگی، گو بازتابی از فلسفه یین و یانگ و اهمیت هماهنگی در زندگی است. این بازی هنوز هم در آکادمی‌ها، باشگاه‌ها و حتی مدارس چین آموزش داده می‌شود و بسیاری از بازیکنان حرفه‌ای آن شهرت جهانی دارند.
شطرنج چینی (Xiangqi)
شطرنج چینی (Xiangqi)
شطرنج چینی (Xiangqi)
شطرنج چینی یا “شیانگ‌چی”، یکی از محبوب‌ترین بازی های سنتی چینی است که بر پایه تاکتیک و پیش‌بینی حرکات حریف بنا شده است. این بازی روی صفحه‌ای ۹×۱۰ خانه انجام می‌شود که در وسط آن “رودخانه” و در دو طرف “قصر” قرار دارد. مهره‌ها شامل ژنرال، مشاور، فیل، اسب، ارابه، توپ و سرباز هستند.
قوانین حرکت مهره‌ها با شطرنج غربی متفاوت است. به‌عنوان مثال، توپ تنها زمانی می‌تواند مهره‌ای را بگیرد که مهره‌ای دیگر بین آن‌ها باشد، و فیل نمی‌تواند از رودخانه عبور کند. این تفاوت‌ها باعث شده که استراتژی شطرنج چینی منحصربه‌فرد و پیچیده باشد.
در فرهنگ چین، شطرنج چینی نمادی از هوش، صبر و قدرت تصمیم‌گیری است. این بازی اغلب در پارک‌ها دیده می‌شود، جایی که سالمندان روی میزهای سنگی به رقابت مشغول‌اند و تماشاگران با هیجان حرکات را دنبال می‌کنند.
چکرز چینی (Chinese Checkers)
چکرز چینی (Chinese Checkers)
چکرز چینی، با وجود نامش، ریشه در آلمان دارد اما در چین به‌سرعت محبوب شد و به‌عنوان یکی از بازی های چینی قدیمی شناخته می‌شود. این بازی روی صفحه‌ای ستاره‌ای شکل انجام می‌شود و هدف آن رساندن تمام مهره‌ها از یک گوشه به گوشه مقابل است.
حرکت‌ها با جابه‌جایی یک‌خانه‌ای یا پرش از روی مهره‌های دیگر انجام می‌شود و بازیکنان باید بهترین مسیر را برای حرکت انتخاب کنند. این بازی می‌تواند با دو تا شش نفر انجام شود و سرعت و برنامه‌ریزی را تقویت می‌کند.
در فرهنگ عمومی چین، چکرز چینی یک بازی خانوادگی و دوستانه است که به تقویت همکاری، پیش‌بینی حرکات و تفکر خلاق کمک می‌کند.
شطرنج حیوانات (Dou Shou Qi)
شطرنج حیوانات (Dou Shou Qi)
شطرنج حیوانات یا “دو شو چی”، یک بازی استراتژیک برای کودکان و بزرگسالان است که در آن هر مهره نماینده یک حیوان با قدرت خاص است. از فیل قوی تا موش کوچک اما زیرک، هرکدام قابلیت‌های ویژه‌ای دارند.
روش بازی شامل حرکت مهره‌ها روی صفحه و گرفتن مهره‌های حریف است. قاعده جالب این است که حیوانات قوی‌تر می‌توانند حیوانات ضعیف‌تر را بگیرند، اما استثناهایی مثل توانایی موش در شکست دادن فیل وجود دارد.
این بازی علاوه بر سرگرمی، مفاهیمی چون شجاعت، استراتژی و استفاده هوشمندانه از توانایی‌ها را آموزش می‌دهد. در چین، این بازی اغلب برای آموزش مهارت‌های فکری به کودکان استفاده می‌شود.
جانزی (Jianzi)
جانزی (Jianzi)
جانزی یا “شاتل‌کاک چینی” یکی از بازی های سنتی چینی است که بیش از ۲۰۰۰ سال قدمت دارد. در این بازی، بازیکنان باید یک توپ پر یا وزنه‌دار را با پا، زانو یا دیگر اعضای بدن (به جز دست) در هوا نگه دارند.
این بازی معمولاً در پارک‌ها یا حیاط مدارس انجام می‌شود و می‌تواند به‌صورت انفرادی یا گروهی باشد. هدف، انجام حرکات نمایشی و تعداد ضربات بیشتر است.
جانزی علاوه بر سرگرمی، باعث افزایش تعادل، هماهنگی بدن و انعطاف‌پذیری می‌شود و در فرهنگ چینی به‌عنوان ورزشی سنتی و سالم شناخته می‌شود.
دیابولو (Diabolo)
دیابولو (Diabolo)
دیابولو یا “یویوی چینی” یک وسیله بازی سنتی است که از یک قرقره و دو چوب متصل به طناب تشکیل شده است. بازیکنان قرقره را روی طناب می‌چرخانند و با حرکات مختلف آن را به هوا پرتاب و دوباره مهار می‌کنند.
ریشه دیابولو به دوران سلسله مینگ برمی‌گردد و در جشن‌های سنتی به‌عنوان بخشی از نمایش‌های خیابانی استفاده می‌شده است.
این بازی مهارت‌های هماهنگی چشم و دست، تمرکز و خلاقیت را تقویت می‌کند و هنوز هم در نمایش‌های سیرک سنتی چین دیده می‌شود.
حدس انگشت (Cai Quan)
حدس انگشت (Cai Quan)
حدس انگشت (Cai Quan)
حدس انگشت یکی از بازی های سنتی چینی و سریع است که معمولاً در جمع‌های دوستانه یا به‌عنوان بازی نوشیدنی انجام می‌شود. دو بازیکن همزمان تعدادی انگشت نشان می‌دهند و عددی را فریاد می‌زنند که حدس می‌زنند مجموع انگشتان باشد.
این بازی بیشتر بر پایه سرعت واکنش و حدس درست است. نسخه‌های سنتی آن شامل عبارات و اصطلاحات بومی نیز هست که جنبه فرهنگی بازی را تقویت می‌کند.
در فرهنگ چین، این بازی نمادی از صمیمیت و تعامل اجتماعی است و در جشن‌ها و مهمانی‌ها بسیار محبوب است.
عقاب جوجه می_گیرد (Eagle Catches Chicks)
عقاب جوجه می‌گیرد (Eagle Catches Chicks)
در این بازی، یک نفر نقش عقاب را دارد و باقی بازیکنان در صفی پشت “مادر مرغ” می‌ایستند. عقاب تلاش می‌کند جوجه‌ها را بگیرد و مادر مرغ با مانور و حرکت سعی در محافظت از آن‌ها دارد.
این بازی پرتحرک، مهارت‌های چابکی، همکاری و هماهنگی گروهی را تقویت می‌کند.
در گذشته، این بازی بخشی از سرگرمی‌های روزانه کودکان در روستاها بود و هنوز هم در مدارس ابتدایی و جشن‌های محلی اجرا می‌شود.
نتیجه گیری
بازی های سنتی کشور چین نه‌تنها بخشی از فرهنگ و تاریخ این سرزمین هستند، بلکه همچنان در زندگی روزمره مردم جایگاه ویژه‌ای دارند. هر بازی، داستانی از خلاقیت، همکاری و رقابت را روایت می‌کند و به ما یادآوری می‌کند که سرگرمی و یادگیری می‌توانند دست‌به‌دست هم بدهند.
سوالات متداول
۱. معروف‌ترین بازی های سنتی چینی کدام‌اند؟
بازی‌هایی مانند ماهجونگ، گو، شطرنج چینی، جانزی، دیابولو و شطرنج حیوانات از مشهورترین بازی های سنتی چینی هستند.
۲. بازی ماهجونگ چگونه انجام می‌شود؟
ماهجونگ با ۱۴۴ کاشی ویژه انجام می‌شود و هدف بازیکنان ساخت ترکیب‌های امتیازآور با گرفتن و انداختن کاشی‌هاست.
۳. تفاوت شطرنج چینی با شطرنج غربی چیست؟
شطرنج چینی صفحه متفاوت، مهره‌ها و قوانین حرکتی خاصی دارد، از جمله وجود رودخانه و قصر، و نحوه گرفتن مهره‌ها در آن متفاوت است.
۴. قدمت بازی گو چقدر است؟
گو یا وی‌چی بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت دارد و از کهن‌ترین بازی‌های فکری جهان به‌شمار می‌رود.
۵. جانزی چیست و چگونه بازی می‌شود؟
جانزی نوعی بازی با توپ پر یا وزنه‌دار است که بازیکنان باید آن را با پا یا زانو در هوا نگه دارند بدون استفاده از دست.
۶. دیابولو چه کاربردی دارد؟
دیابولو نوعی یویوی سنتی چینی است که با آن حرکات نمایشی انجام می‌دهند و باعث تقویت مهارت‌های هماهنگی و تمرکز می‌شود.
۷. آیا چکرز چینی اصالتاً از چین آمده است؟
خیر، چکرز چینی ریشه آلمانی دارد اما در چین به‌سرعت محبوب شده و بخشی از فرهنگ بازی خانوادگی شده است.
۸. بازی شطرنج حیوانات برای چه گروه سنی مناسب است؟
شطرنج حیوانات برای کودکان و بزرگسالان طراحی شده و به آموزش استراتژی و استفاده هوشمندانه از توانایی‌ها کمک می‌کند.
۹. بازی حدس انگشت در فرهنگ چین چه جایگاهی دارد؟
حدس انگشت یک بازی ساده و سریع است که در مهمانی‌ها و جمع‌های دوستانه اجرا می‌شود و نماد تعامل و صمیمیت است.
۱۰. چرا بازی های سنتی چینی هنوز محبوب هستند؟
زیرا علاوه بر سرگرمی، ارزش‌های فرهنگی، مهارت‌های فکری و جسمی را منتقل می‌کنند و نسل‌ها را به هم پیوند می‌دهند.
